“Cúng tất” trong ngày Tết cổ truyền ở ba miền

Mâm cỗ cúng miền Bắc thường khá nghiêm ngặt, chí ít phải có 4 đĩa, 4 bát không kể xôi và nước chấm (ảnh minh họa)

Theo diễn giả phong tục Hồ Nhựt Quang – Chủ nhiệm CLB nghiên cứu và vinh danh phong tục Nam Bộ, tuy chúng ta cùng một gốc cơ mà ở cả ba miền đều có cách gọi tên khác nhau cho phong tục cúng này. Nếu miền Bắc gọi là cúng hóa vàng tổ tiên, miền Trung là cúng tiễn ông bà, thì miền Nam đã quen rồi cái tục cúng tất.

Việc cúng tất mang tính gia đình và dòng họ, nếu tầm cỡ lớn sẽ tổ chức ở nhà từ đường. khi đó, bà con trong những chi tộc sẽ tựu về cùng nấu ăn làm những món trước là cúng kính ông bà tổ tiên, sau là cùng nhau dự tiệc. kết thúc thì ai về nhà nấy, trở lại việc làm bình thường.

Quy mô nhỏ thì từng gia đình, dựa trên hoàn cảnh kinh tế mà có ngày cúng tất khác nhau, thường là sau ngày mùng 3. "Đặc biệt, chẳng thể tổ chức cúng tất vào mùng 5 vì kiên kỵ ngày vua xuất cung mùng 5, 14, 23. Thường tổ chức cúng tất vào mùng 4, mùng 6 hoặc mùng 8. khi cúng sẽ có cúng những món như cháo gà, cơm canh, món kho, món luộc, bánh trái...và đốt vàng mã như áo quần, nón, dép, tàng lọng...cho ông bà đã khuất" - diễn giả Hồ Nhựt Quang nhấn mạnh.

Không chỉ tên gọi khác nhau, mà ở cả 3 miền Nam-Trung-Bắc yếu tố ẩm thực trên bàn cúng từng miền cũng không hề giống nhau.

Cụ thể, miền Bắc thường có 4 bát, 4 đĩa biểu trưng cho tứ trụ, bốn mùa và bốn phương. Cỗ lớn thì 6 bát, 6 đĩa hoặc 8 bát 8 đĩa biểu trưng cho phát lộc, phát tài. Có khi mâm cỗ lớn phải xếp cao đến 2 - 3 tầng.

Mâm cỗ cúng miền Bắc thường khá nghiêm ngặt, chí ít phải có 4 đĩa, 4 bát không kể xôi và nước chấm. gia đình khá giả, có điều kiện thì sẵn sàng tới 8 đĩa, 8 bát. Món ăn bày trên đĩa, cơ bản là có thịt gà, thịt heo, nem rán thính, giò lụa. Cũng có thể thêm giò thủ, thịt đông, chả đẫy, nộm su hào, nộm rau cần và những món xào. Bát thì gồm bát ninh, bát hầm, bát miến, bát mọc, ngoài ra còn có những món tần. những món bày trên đĩa được sử dụng trước, thường là để nhắm với rượu và ăn chung với xôi.

Người miền Trung thường chú trọng những đến yếu tố lưu trữ. trong đó, món bánh tét thì được gói thật chặt, nhân bánh chỉ đơn giản có đậu xanh, và lượng đậu xanh trong bánh cũng không quá những, bởi thế có thể để giành được gần cả tháng. Món dưa - món sử dụng ăn chung với bánh tét được làm bằng đu đủ, cải củ màu trắng và cà rốt phơi khô, ngâm với nước mắm được, để lâu đến mấy tháng vẫn giòn, ngon.

Ngoài ra, còn có những món thịt bò, thịt heo ngâm nước mắm, món tré, chả, nem rán. Miền Trung còn là nơi nổi bật với lề thói "cuốn" trong cá tính ẩm thực. Trong bữa ăn mỗi ngày, gần như loại thức ăn nào cũng có thể trở thành món cuốn đối với người miền Trung, từ thịt luộc cuốn bánh đa, nem rán lụi cuốn bánh đa, rồi thịt kho, cá kho, cá hấp cũng có thể cuốn chung với bánh đa và rau sống.

Còn mâm cúng ông bà ở miền Nam dịp Tết đến thì nhà nào cũng có nồi thịt kho nước dừa ăn với dưa giá, dưa món, củ kiệu. Có củ kiệu thì còn phải sẵn sàng tôm khô. Đây là một món đơn giản mà người miền Nam nào cũng sẵn sàng cho ngày Tết. trong khi đó, trong nhà cũng luôn có một nồi mướp đắng hầm với mong muốn cực mướp đắng đi. Đây cũng là một món ăn có tính mát, giúp tiêu thực và giải độc, thích hợp cho những ngày đầu năm.

Diễn giả Hồ Nhựt Quang còn đề ra, ở mâm cơm tết miền Nam cũng chẳng thể thiếu món bánh tét. Bánh tét miền Nam thoạt nhìn cũng giống với bánh tét miền Trung, cơ mà thực tế đang có nhiều khác biệt. Chính sự khác biệt ấy, càng khiến cho ngày Tết của ba miền càng thêm đặc sắc và ý nghĩa hơn.