Lễ rước Tàng thinh - Mặt nguyệt ở lễ hội Ná Nhèm 2016. Ảnh: Hồng Hà
Ngày nay, người tin tính thiêng của tục thờ "sinh thực khí" vẫn cứ tin, còn người không tin tham dự để thỏa chí tò mò, chí ít cũng có bộ ảnh selfie ở "hiện trường".
Mười năm về trước nói ra mồm từ "nõ nường" còn ngại, giờ đây mọi người thấy đó là những tên gọi lịch sự, đậm truyền thống. những địa phương phục dựng diễn xướng mang tính phồn thực có lượng du khách tăng chóng mặt. cư dân ở Tứ Xã (Lâm Thao, Phú Thọ) có lễ hội "Linh tinh tình phộc", và Quang Lang ( Thái Thụy, Thái Bình) có "Ông Đùng bà Đà" cùng nhận thấy nhờ sở hữu sự kiện mang tính phồn thực độc đáo mà làng quê họ lừng danh, buôn bán sôi động hơn hẳn.
Màn đấu rọ của ông Đùng bà Đà
Với người Việt ở đồng bằng Bắc bộ, tục thờ ông Đùng bà Đà gắn với tín ngưỡng phồn thực, có từ khi nào không rõ. Theo truyền thuyết có hai chị em sinh đôi, khi sinh ra đã có tầm cỡ cao to khác người. Họ bị cha mẹ, xã hội tẩy chay, sau một thời gian lưu lạc hai chị em đành lấy nhau. Tin đồn đến tai vua, vua liền xử chém họ vì tội loạn luân. Sau khi chết, hai người rất khôn thiêng và luôn độ trì cho bà con trong làng nên được dân làng lập đền thờ và hàng năm làm hình nộm cúng tế nhằm ngày mất của họ.
Truyền thuyết trên tồn ở từ xửa xưa với dân chúng Quang Lang (xã Thụy Hải, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình), một làng có nghề làm muối lâu năm. tục truyền, cung phi Nguyệt Ảnh vốn là người làng đã từ bỏ hoàng cung về quê ban phát tài lộc, tương hỗ dân làng muối. Bà mắc bệnh hiểm nghèo khi tuổi còn trẻ. Ngày cuối cùng bà ngồi nhìn ra cửa sổ nhìn thấy con trẻ trong xóm lấy bồ cỏ làm hình nộm ông bà Đùng, công kênh nhau cười đùa, bà bật cười rồi nhắm mắt qua đời. Dân làng Quang Lang xót thương tôn thờ làm Bà Chúa Muối, hàng năm mở hội vào ngày hóa của bà, 14 tháng Tư âm lịch hàng năm với tục rước hình nộm gọi là những Đùng (lễ hội còn được gọi là hội ông Đùng bà Đùng (hoặc bà Đà).
Trước khi vào hội, dân làng sửa lễ xin Bà Chúa Muối cho được làm ông bà Đùng và những Đùng con. Họ cử người làm hình nộm đồ sộ Đùng cha mẹ cùng hai hình nộm Đùng con. Thân Đùng cao 2m, hình trụ rỗng có khu vực khoảng 80cm, để một người (người chạy Đùng) có thể chui được vào múa. Thân được đan bằng cây trúc sa, là loại tre nhỏ trồng ngoài bãi biển ven làng, chẻ thành nan nhỏ, dài để đan mắt cáo; mặt làm bằng cái mẹt vẽ hình mặt người ngộ nghĩnh, cài hoa tươi. Người được chọn để múa Đùng phải là những bạn teen khỏe mạnh, gia đình con cái hai bề, không có vận áo xám.
Theo diễn tả, rọ Đùng thời xưa to hơn, người múa Đùng rất khỏe mới điều khiển được. ngày nay, rọ đan thấp hơn, những lời hát trong màn múa cũng đổi thay thêm ca từ và giai điệu tiên tiến.
Màn múa Đùng khi chạng vạng tối là phần được chờ mong nhất. Hai hình nộm ông Đùng bà Đà ngả nghiêng, quay sang phải, sang trái, giáp mặt rồi thân chập vào nhau, lặp đi lặp lại trong tiếng tung hô của đám đông. những Đùng con quấn quít quanh cha mẹ. khi đám rước trở lại tới Đền, dân làng hấp tấp xô nhau cướp cho được một nan nứa trên hình nộm về cắm vào ruộng, vườn hay trên đầu giường để lấy may. Màn đấu rọ diễn đạt mong muốn ngàn đời của cư dân nông nghiệp về sự sinh sôi, nảy nở của giống nòi, của cây trồng và vật nuôi. Trong những diễn xướng tín ngưỡng phồn thực của VN, lễ hội Ông Đùng bà Đà được cộng đồng nhận định là sáng tạo, tương tác cao và vui vẻ nhất.
Trò trám, "tình phộc" 3 giây trong bóng tối
"Linh tinh tình phộc", ngay tên gọi tượng hình, tượng thanh đó đã đủ gợi trí tò mò. đó là căn nguyên mấy năm mới đây du khách ngày càng đông đổ về lễ hội Trò Trám vào 11,12 tháng Giêng âm lịch ở xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao (Vĩnh Phú).
Lễ hội Trò Trám là tên gọi theo địa danh (rừng trám xưa kia) diễn ra những tích trò "phồn thực" và "tháo khoán", trước đó trò diễn "tứ dân chi nghiệp" ngoài sân miếu được xem như là màn "dạo đầu" mang tính chất ẩn dụ rất cao. chẳng hạn như khi diễn trò, trai gái hát đối đáp nhau những ca từ "phồn thực" đầy ẩn ý tạo không khí vui nhộn như:
"Có chồng thì thả mồi ra/ Chưa chồng thì cặp thì tha lấy mồi";"Ước gì em hóa lưỡi cày/ Anh hoá thành bắp lắp ngay bây giờ"
Công đoạn hai đang có nhiều tên gọi khác nhau như "phồn thực", "cầu đinh", "lễ mật". Đúng 0 giờ, ở miếu Trò, chủ tế lấy ra cặp sinh thực khí bằng gỗ được cất rất cẩn trọng trong chiếc tráp đỏ phía trên bàn thờ trong miếu. Chủ tế đưa "linh vật" cho cặp nam nữ, người nam cầm nõ (cái của nam) còn người nữ cầm nường (cái của nữ). Đèn tắt phụt, đồng thời vang lên tiếng hô của cụ chủ lễ "linh tinh tình phộc". Sau khẩu lệnh, đôi nam nữ "phộc" sinh thực khí bằng gỗ vào nhau 3 lần. Trong bóng tối, dân làng nín thở chờ mong nghe 3 tiếng cốp cốp cốp. Họ luôn tin rằng nếu đôi trai gái đâm trúng cả 3 lần thì năm đó, âm dương hòa hợp, mùa màng tươi tốt, cây cối xanh ngát.
Công đoạn cuối cùng là "tháo khoán". Ngày xưa, sau tiếng hô "tháo khoán "trai tân gái làng" rủ nhau vào rừng trám giao lưu, ăn nằm thư thái. ngày nay lễ hội mang tính diễn lại nên sau tiếng chiêng dập, chủ tế dẫn đầu đám trò chạy quanh miếu ba vòng theo ngược chiều kim đồng hồ, theo sau là dân làng: Vừa chạy vừa hú, vừa gõ dùi vào mẹt để đuổi ma quỷ, trừ tai hại cả năm cho dân làng.
Nhà văn Nguyễn Hữu Nhàn, người có công đề xuất khôi phục lễ hội Trò Trám từ 15 năm trước chia sẻ "Nõ nường ngày nay được sơn son thếp vàng, tạo hình hình dáng như thật nhìn hơi bị ít thẩm mỹ. Đúng như thời xưa nõ chỉ là cái chày gỗ mộc, nường là cái mo cau đục lỗ. những cụ ngày xưa cũng biết cách điệu, nõ nường cũ trông đẹp và hóm hơn thời nay". Thuyết phục cặp đôi diễn"tình phộc" ở miếu không dễ. Đôi trai gái tỏ ra ngượng ngịu, khán giả lại nhốn nháo, cứ chụp ảnh lập lòe khiến không khí cũng giảm thiêng. Nhà văn cho hay cặp đôi diễn năm vừa rồi đã bỏ lên rừng khai hoang, tháng Giêng tới không biết có tìm nổi người không.
Tàng thinh gây tranh cãi tại Ná Nhèm
Xuất hiện một vài năm mới đây, lễ hội Ná Nhèm (xã Trấn Yên, Bắc Sơn, Lạng Sơn) với lễ rước tàng thinh mặt nguyệt (sinh thực khí nam nữ) đã đưa tên Ná Nhèm lên bản đồ lễ hội "phồn thực" táo bạo nhất VN.
Ths Bàn Tuấn Năng, người có 5 năm nghiên cứu và phục dựng lễ hội cho hay Ná Nhèm (theo tiếng Tày nghĩa là mặt nhọ) chẳng những là lễ hội dân gian bình thường mà lễ hội đặc biệt của hai dòng họ vốn gốc họ Mạc cơ mà phải thay tên đổi họ để tránh họa tru di, truy sát của Lê Trịnh. Sử cũ ghi có ngày sau khi triều Mạc thất thủ, Lê Trịnh giết đến 2.000 người họ Mạc trong một ngày. Họ Hoàng và họ Bế đã vượt qua những buộc ràng của đạo nho để vác sinh thực khí Nam Nữ đi cung tiến cho đức Vua của chính mình. Về thực chất đây chỉ là việc con cháu gốc họ Mạc mượn tín ngưỡng phồn thực để diễn đạt hoài vọng đức Vua phù trợ cho dòng họ lớn mạnh, để lại sớm rèn đao, luyện gươm củng cố sức mạnh từ dòng họ, làng bản đến quốc gia.
Khác với lễ hội phồn thực khác, tàng thinh mặt nguyệt ở đây là lễ phẩm cúng tế, cuối ngày được đem ra đốt. Dàn trai tráng rước tàng thinh mặt nguyệt bôi mặt nhọ biểu trưng cho việc ẩn danh, cũng là lễ nghi lạ, không có ở bất kỳ đâu.
Linh vật tâm điểm của lễ hội Trò Trám. Ảnh: Phương Nguyễn
Mỗi năm có thể đổi thay tạo hình. Tàng thinh 50 năm trở lại trước hình que bằng cổ chân, mặt nguyệt làm bằng cạp thúng, có khi từ cái mâm. khi bắt đầu phục dựng, những cụ trao đổi "ngày xưa đang có gần một trăm người dự, tàng thinh bé không sao, nay có cả vạn người, lễ phẩm bé thế nhìn chẳng thấy". Mỗi năm kể từ 2012, mẫu tàng thinh được đổi thay chỉnh sửa dần cơ mà vẫn chưa bắt mắt, tới năm nay mẫu lễ phẩm gây bàn cãi ầm ĩ trong dư luận và truyền thông. hình dáng táo bạo và màu sơn hồng bị chê trách là bắt chước lễ hội "rước của quí" của Nhật Bản. ở một tình hình diễn biến khác nhờ bộ lễ phẩm hoành tráng, rạng rỡ mà lượng du khách tăng vọt. Dân bản bạo tay sẵn sàng vài trăm con lợn quay vẫn bán hết veo. Ná Nhèm còn quyết đoán Thương hiệu điểm du lịch với những thung lũng hoa tam giác mạch nở tưng bừng. lễ phẩm độc lạ và tam giác mạch hứa hẹn có lượng selfie ngang ngửa nhau.
Hỏi về tạo hình tàng thinh 2017, ông Tuấn Năng nói "nếu biết trước du khách sẽ không háo hức nữa. Mỗi năm một phiên bản khác.Chỉ hiểu rằng năm nay sẽ không sơn hồng để khỏi nghi vấn "giống Nhật"".
0 Comment to "Những lễ hội phồn thực táo bạo nhất Việt Nam"
Đăng nhận xét