Thầy mo Ly Sùng giới thiệu bàn thờ của người Mông. Ảnh: T.G
Cúng lễ "sạch", ít sát sinh
Người Mông không đón Giao thừa. Họ ăn Tết rất sớm, bắt đầu từ khoảng 20 tháng Chạp rải rác tới Tết. Mốc năm mới của đồng bào được tạo dấu ấn bằng tiếng gà gáy đầu tiên của sớm mùng Một. Đêm Giao thừa họ bày một mâm thịt chín, rồi cùng nhau ăn cơm uống rượu tới khi nghe thấy tiếng gà gáy đầu tiên. Ngày Tết, những vật dụng, nông cụ được dán giấy màu trắng, xếp ngăn nắp hai bên bàn thờ - với quan niệm tạo dấu ấn cho chúng được nghỉ mát để năm sau có sức khỏe công tác, giúp bà con có mùa màng bội thu.
Thầy mo kiêm thầy cúng Ly Sùng (xã Sủng Là, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang) chia sẻ về phong tục cúng của người Mông. Theo ông, bàn thờ gia tiên của người Mông giản dị, rất "sạch" và khác những vùng. bàn thờ hướng ra chính giữa cửa đi, cao hơn nền nhà khoảng 1,5m, dài khoảng 50cm, sâu khoảng 30cm - chỉ vừa đủ đặt bát hương. bàn thờ có dán một tờ giấy trang trí những hình thù biểu trưng cho sức khỏe.
Nói bàn thờ rất "sạch", bởi họ không bày bất kỳ thực phẩm, hoa quả nào lên bàn thờ, không như những vùng có gì quý hiếm là dâng lên gia tiên. Ông Ly Sùng chỉ bàn thờ đính túm lông gà chính giữa, bảo rằng con gà cúng ma nhà (tổ tiên) được chọn là con gà trống đẹp (thường là trống tơ), cơ mà không đặt cả con lên cúng, mà chỉ mang tới chân bàn thờ cắt tiết, rồi nhổ ở chỗ mấy cái lông đầu, lông cánh, lông đuôi buộc túm lại treo lên giữa ban thờ. Túm lông gà này sẽ biểu trưng là gà cúng gia tiên cả năm. Mỗi năm vào dịp Tết (thường là 30 Tết), con cháu mới phải cắt tiết gà mới, thay lông gà một lần.
Cách dâng cúng của người Mông cũng rất đặc biệt. Ngày Tết lễ phẩm cúng tổ tiên ngoài con gà, còn có chiếc bánh dầy to và một ít hoa quả, cơ mà chỉ bày mâm bên dưới, không đặt trên ban thờ. Quan niệm của đồng bào là ngay từ khi sống đã không cần mâm cỗ cúng đầy tú ụ, nên cúng tổ tiên chỉ đơn giản là cắt tiết con gà dưới ban thờ, lấy lông biểu trưng để cúng.
Cúng gà để con khỏe, con xinh
Ba lông gà treo chính giữa bàn thờ.
Theo nhà thơ - nhà phân tích phong tục Tày Dương Thuấn, con gà hiện diện trong cuộc sống linh cảm của người Tày từ khi được mẹ sinh ra, tới khi lớn, với những lễ cúng rất đặc biệt, trong đó có tết nguyên đán. Tùy lễ mà gà được cúng cả con, hay chặt thành miếng. Mỗi dòng họ, gia đình lại cúng khác nhau. cơ mà thịt gà luôn là phẩm vật quý giá, để cúng trời đất, thần thánh, hương linh tổ tiên… từ khi sinh có mặt trên thị trường.
Các bà mẹ người Tày ngay sau khi sinh đẻ được làm lễ "Cáy nặm khinh" – là bữa ăn đầu tiên sau sinh. người nhà sản phụ sẽ mổ một con gà trống choai nấu cho ăn. Con gà dành cho người mẹ ăn lần đầu sau sinh được chọn rất cẩn trọng. Đó phải là con gà trống khỏe mạnh, dáng vóc đẹp, cấp thiết nhất là phải có chiếc mào đỏ tươi, lông vàng rạng rỡ, đôi chân cũng xe vàng... Sau khi gà sơ chế sạch, sẽ chặt ra thành miếng nhỏ để nấu canh với hai thứ gia vị là gừng tươi và nghệ tươi. Thịt gà này để cho bà mẹ ăn song song với cơm nếp nấu nghệ.
Người Tày quan niệm rằng, người mẹ ăn thịt gà khỏe mạnh và có xe vàng thì đứa con mai sau mới khỏe mạnh, da dẻ mới mịn màng và hồng hào, khỏe mạnh, duyên dáng. bởi thế, mẹ nào sinh đẻ chí ít 1 tháng, hoặc những hơn nữa phải ăn cơm nghệ với thịt gà choai nấu canh có gia vị gừng nghệ để khỏe mạnh, đang có nhiều sữa cho con, và con sẽ là những bé trai, bé gái bụ bẫm, duyên dáng, khỏe mạnh, hay ăn chóng lớn. Còn theo y học, ăn những món bổ lành, ấm áp giữ cho bà mẹ thân nhiệt ổn định, làm tan những cục máu đông, làm lành những vết thương trong thân thể người mẹ… do khi sinh đẻ gây ra.
Khi trẻ có tinh thần, con gà được sử dụng vào lễ "Cáy tắc". cha mẹ làm lễ này nhằm cho con một thứ cây, hoặc con vật nào đó để làm riêng (hết sli). con trẻ tự chăm sóc và đến khi thu hoạch sẽ là sản phẩm của riêng đứa bé. Thứ của riêng đó có thể là một cây ngô bên trong nương ngô, một khóm mía trong bãi mía, một khóm lúa trong ruộng lúa, một con lợn con, hay con gà, con vịt bé trong đàn... Cũng có khi cha mẹ cho hẳn cả một con nghé hay con bê.
Nhưng bình thường nhất mà tất cả đứa bé nào cũng có là một con gà con. mỗi ngày đứa bé sẽ tự chăm sóc con gà (hay vịt con, cây con…) của riêng mình, đến khi nó lớn (hoặc thu hoạch nếu là cây, là lúa ngô), thì bán đi. sản phẩm thu hoạch đứa bé tự dành làm của riêng, hoặc "sung" vào kho quỹ của gia đình do đứa bé tự quyết định. đang có nhiều bé khi nuôi gà lớn đã giao cho ông nội giết mổ để cả đại gia đình cùng ăn và bữa "cáy tắc" như thế rất vui.
"Cáy khoăn" là một lễ hay chuyên dụng cho con trẻ để gọi vía. Người Tày rất quan tâm đến việc con trẻ đi ra sông suối hoạ may bị trượt chân ngã lăn xuống sông suối bị nước cuốn đi, rồi được ai đó vớt lên bờ. Hoặc đi vào rừng gặp rắn to, hay gặp hổ báo hoảng sợ chạy… rất dễ bị hoảng hốt. Về nhà đứa trẻ hay bị giật mình, hoảng sợ… do hồn phách đã bị bay ra khỏi thân thể, đi lông bông, khiến cho đứa trẻ bị ốm, bị ảnh hưởng hiểm nguy đến tinh thần… Với những đứa trẻ bị như vậy, gia đình nhất định phải làm lễ "cáy khoăn" để gọi vía trở lại.
Con gà để làm lễ "cáy khoăn" được chọn to bằng một nắm tay người lớn, đẹp mã, được cho vào một chiếc vợt xúc cá (hoặc bỏ vào trong một chiếc túi vải chàm), mang tới nơi mà đứa bé bị trượt chân ngã lăn xuống nước, hoặc đến bìa rừng nơi đứa bé gặp hổ báo, rắn rết làm hoảng sợ, giật mình để gọi vía. Người gọi vía sẽ mấp máy môi đọc thì thầm khấn gọi vía trở lại, và giơ tay ra để vơ vía bỏ vào chiếc vợt (hoặc túi vải chàm có con gà) rồi chạy về nhà. khi về đến nhà, việc đầu tiên của người gọi vía là thả con gà vào trong chuồng và nói rằng "Vía đã về nhà và hãy ở nhà mãi mãi, đừng đi nữa nhé".
Tết đến, người Tày có lễ "cáy pài chiêng". Gà cúng Tết của gia đình phải là con gà thiến béo và ngon nhất. Để có gà cúng Tết, khoảng tháng tư Âm lịch người Tày bắt đầu thiến gà. những con gà trống choai mới bắt đầu tập đạp mái được chọn, giam cầm riêng vào trong lồng để thiến, xong mới thả lại cho nó theo đàn ra rừng, ra nương kiếm ăn. Đến mùa thu mát lành thì lại bắt giam cầm vào lồng, chỉ cho gà ăn cơm nguội, hoặc ngô bung từ đó tới Tết. chẳng mấy chốc gà thiến béo tròn, Tết đến thịt sẽ vừa mềm, vừa thơm để làm mâm cúng tổ tiên.
Người Tày quan niệm rằng, bữa cơm sáng mùng 1 Tết cấp thiết nhất, nên tổ tiên phải được ăn uống đầy đủ, phải cúng những cụ những thứ ngon nhất, trong đó có thịt gà thiến. Sau khi cúng những cụ tổ tiên xong xuôi rồi thì mới đến lượt cả gia đình cùng ngồi ăn bữa cơm đầu năm mới thật vui vẻ. Cả gia đình phải cùng ngồi ăn bữa cơm sáng mùng 1 Tết có món thịt gà thiến rồi mới được đi picnic, hoặc đi chúc Tết những nơi...
Theo ông Ly Sùng, hình thức cúng của đồng bào Mông tất cả là cái tâm, sống cúng thế nào thì khi về với tổ tiên cũng chỉ mang theo cái tâm "đã được cúng con gà" - cũng là nét cúng bái rất đẹp, ít tốn kém, ít sát sinh của đồng bào. Đồ cúng tâm niệm thanh bạch, cộng thêm thứ hương thanh bạch của riêng người Mông đã hình thành nét phong tục phụng dưỡng đậm bản sắc riêng của họ.
0 Comment to "Tết Đinh Dậu chuyện trò cúng gà kỳ lạ"
Đăng nhận xét