“Giải mã” ánh hào quang tuyệt trần trên bầu trời Sài Gòn

Hiện tượng Crepuscular rays trên bầu trời tp hồ chí minh chiều 9/4 tại chân trời hướng đông. (Ảnh: N.T)

Sau các ngày xuất hiện ánh hào quang tuyệt diệu trên bầu trời tp. hcm và nhiều tỉnh phụ cận, cộng đồng mạng vẫn chưa hết xốn xang chia sớt nhiều ảnh chụp liên quan. Theo giới khoa học - công nghệ, hiện tượng này không quá hiếm gặp và cũng không có gì huyền diệu, có thể lý giải trên cơ sở khoa học.

Tại sao có vùng sáng, vùng tối?

Anh Đặng Tuấn Duy - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Thiên văn thành phố sài gòn cho hay, hiện tượng xảy ra trên bầu trời tp hcm vào chiều tối 9/4 kéo dài hơn 1 giờ đồng hồ, lúc ban đầu xuất hiện tại hướng Đông tiếp đến chuyển sang phía Tây.

Theo anh Duy, so với hiện tượng xảy ra khi mặt trời lặn như trên, khi những cột/tia sáng có mặt ở chân trời phía Tây gọi là Crepuscular rays (tạm dịch là tia sáng mặt trời khi nhập nhoạng hay còn gọi là sunrays, god rays, solar rays); còn khi các cột/tia sáng lộ diện tại chân trời Đông thì được gọi là Anti-crepuscular rays (tạm dịch là tia sáng ác vàng ngược). đối với hiện tượng xảy ra khi sớm mai, hướng của Crepuscular rays và Anti-crepuscular rays sẽ trái lại.

Hiện tượng Anti-crepuscular rays tại chân trời phía tây. Ảnh: Tập Toàn

Tên gọi của hiện tượng này xuất hành từ việc chúng thường hay có mặt trong khoảng quãng thời gian chập choạng (lúc sáng tinh mơ hay chiều tối). Thuật ngữ "Crepuscular" lên đường từ từ "crepusculum" có nghĩa là "chạng vạng" trong tiếng Latin.

Crepuscular rays diễn ra khi tia sáng thái dương đi xuyên qua khoảng trống giữa các đám mây (đặc biệt là mây tầng tích) hoặc giữa những vật thể khác (như đỉnh núi) hoặc bị che khuất bởi vật thể nào đó. lúc này, những không phận được chiếu sáng sẽ đan xen giữa những vùng tối hơn (vùng tối do bóng của nhiều đám mây/đỉnh núi hay vật thể khác tạo thành).

Tương tự như Crespucular rays nhưngAnti-crespuscular rays xuất hiện theo chiều hướng ngược với kim ô trên bầu trời. những tia sáng kim ô ngược này thường kém sáng hơn những tia sáng kim ô khi nhập nhoạng, vì nó có cường độ yếu hơn và đã bị tán xạ gần hết trong khí quyển khi di chuyển từ chân trời này dọc qua chân trời phía đối diện.

Về hình ảnh cực đẹp của tia sáng lúc tới mắt người xem tại mặt đất, anh Duy giải thích: "Trong khí quyển có chứa lượng phù hợp nhiều hạt bụi lửng lơ (airbone dust) hay mù (haze), hạt nước (water droplet), phân tử (molecule) và aerosol (sol khí) khiến ánh sáng ác vàng trong bán kính được chiếu sáng bị tán xạ tới mắt người quan sát, hình thành lên sự đối nghịch giữa vùng tối và vùng sáng trên bầu trời".

Các đám mây tầng tích đã tạo ra những vùng tối xen kẽ với vùng sáng, lúc ánh sáng kim ô rọi tới mắt người quan sát ở mặt đất.

Theo anh Duy, nhiều tia sáng được nhìn thấy do sự tán xạ của lớp không khí mà chúng đi qua. vậy nên, mắt người sẽ quan sát được những tia sáng ấn tượng nhất khi thái dương ở thấp và gần chân trời, vì thời điểm này ánh sáng đi qua lớp không khí dày hơn sẽ bị tán xạ lớn hơn. Tương ứng với đó là nhiều vùng tối cũng trở lên rõ ràng hơn do những vùng không khí chung quanh chúng bị tán xạ ánh sáng tạo ra sự đối nghịch mạnh.

Các tia sáng tề tựu hay song song?

"Các tia sáng này hiện tại là cùng với nhau, mặc dù thế khi quan sát lại trông chừng như tập kết tại mặt trời. nguyên nhân của việc này là do hiệu ứng phối cảnh, tương tự những đường ray hoả xa cùng với nhau nhưng mà trông chừng như tụ họp ở một điểm rất xa", anh Đặng Tuấn Duy mô tả.

Theo anh Duy, nhiều tia sáng thường có màu cam do quãng đường mà ánh sáng thái dương di chuyển xuyên qua bầu khí quyển ở thời đoạn ban mai hoặc lặn dài hơn so với khi kim ô tại đỉnh đầu. Ngoài ra, do tán xạ Rayleigh, nhiều phân tử trong bầu khí quyển sẽ tán xạ những tia sáng có bước sóng ngắn (xanh, tím, lam,…) mạnh hơn rất là nhiều so với những tia sáng có bước sóng dài hơn như vàng hay đỏ, lúc đó chỉ còn nhiều tia sáng đỏ hay vàng đủ sức xuyên qua bầu khí quyển dày để tới mắt người quan sát.